Anonim şirket pay sahipleri ve limited şirket ortaklarının şirkete borçlanma yasağı

Bilindiği üzere bugüne kadar Türkiye'deki hemen hemen tüm şirketler cari hesap yoluyla ortaklarına borç para vermekte ve bu vesile ile şirketten para çekmektedirler. Yeni TTK ile pay sahiplerinin şirkete borçlanmalarını engelleyecek bir yasak hükmü getirilmiştir. Yeni Türk Ticaret Kanunu'nun anonim şirketlerle ilgili düzenlemeleri arasında yer alan 358'inci maddesindeki hüküm şöyledir: "(1) İştirak taahhüdünden doğan borç hariç, pay sahipleri şirkete borçlanamaz. Meğer ki, borç, şirketle, şirketin işletme konusu ve pay sahibinin işletmesi gereği olarak yapılmış bulunan bir işlemden doğmuş olsun ve emsalleriyle aynı veya benzer şartlara tabi tutulsun."

Anılan hükme göre;"iştirak taahhüdünden doğan borç" dışında, anonim şirket pay sahiplerinin şirkete borçlanmaları yasaklanmaktadır. Anılan yasanın gerekçesinde de açıklandığı üzere, getirilen bu yasağın amacı, ticaret hayatında yaygın olan, kazandığı boyutlar dolayısıyla verdiği zararlar bir hayli genişlemiş bulunan, bir kötü ve sakat uygulamayı önlemektir. Anılan hükümle pay sahiplerinin şirkete karşı borçlanmalarının yani, birçok iş ve işlemde şirket kasasını kullanmalarının, kişisel harcamalarını bu kanaldan yapmalarının, hatta şirketten para çekmelerinin engellenmesi amaçlanmaktadır. Ancak, maddenin "Meğerki" diye başlayan bölümünde ifade edildiği üzere; şirketin işletme konusu dahilinde kalmak kaydıyla, işletmesi dolayısıyla şirketle iş yapan pay sahiplerinin bu işlemler nedeniyle şirkete borçlanmaları yasak kapsamı dışındadır.

Anılan hükme aykırılık cezai yaptırıma da bağlanmış olup, kanunun 562'nci maddesinin (5) numaralı fıkrasının (c) bendi uyarınca, kanunun 358'inci maddesine aykırı olarak şirkete borçlananlar üçyüz günden az olmamak üzere adli para cezası ile cezalandırılacaklardır.

Anılan borçlanma yasağı ve cezai yaptırım, kanunun 644'üncü maddesinin (1-b) bendi hükmü uyarınca, limited şirket ortakları için de uygulanacaktır.

Ancak yasa koyucu, anılan uygulamanın yaygınlığını gözeterek, söz konusu ceza hükmünün uygulanabilmesi konusunda anonim şirket pay sahiplerine ve limited şirket ortaklarına bir geçiş dönemi tanımıştır. 6103 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun'un 24'üncü maddesinin birinci fıkrasına göre, Yeni Türk Ticaret Kanunu'nun 358'inci maddesine aykırı şekilde, anonim veya limited şirkete borçlu olan pay sahipleri ve ortaklar borçlarını, kanunun yürürlüğe girdiği 1 Temmuz 2012 tarihinden itibaren üç yıl içinde, yani 1 Temmuz 2015 tarihine kadar, nakdî ödeme yaparak tamamen tasfiye etmek zorundadırlar.

Borcun kısmen veya tamamen başkası tarafından üstlenilmesi, borç için kambiyo senedi verilmesi, ödeme planı yapılması veya benzeri yollara başvurulması tasfiye sayılmayacaktır. 1 Temmuz 2015 tarihine kadar tasfiye gerçekleşmez ise, 562'nci maddenin beşinci fıkrası gereği ilgililerin cezaî sorumluklarına gidilecektir (6103 sayılı Kanun/24/f-2 md.).

Yine, tasfiye süresinin geçmesinden sonra, şirketin alacaklıları, alacakları için, şirkete borçlu olan pay sahibini veya limited şirket ortağını takip edebilecektir (6103 sayılı Kanun / 24/f-3 md.).

Ticari hayatta mal ve hizmet bedellerinin ödeme süresine getirilen sınır

Yeni Türk Ticaret Kanunu'nun 1530'uncu maddesinde, madde gerekçesinde de açıklandığı üzere, Avrupa Birliği'nin "Geç Ödemelerle Mücadele Yönergesi"ndeki düzenlemeler esas alınarak, ticari işletmeler arasında mal ve hizmet tedariki amacıyla yapılan işlemlerde ödeme süresine ilişkin sınırlandırıcı düzenlemeler yapılmıştır. Anılan madde hükmüne göre;

1- Ticari işletmeler arasında mal ve hizmet tedariki amacıyla yapılan işlemlerde, alacaklı, kanundan veya sözleşmeden doğan tedarik borcunu yerine getirmiş olmasına rağmen, borçlu, gecikmeden sorumlu tutulamayacağı hâller hariç, sözleşmede öngörülmüş bulunan tarihte veya belirtilen ödeme süresinde borcunu ödemezse, ihtara gerek olmaksızın temerrüde düşer.

2- Mütemerrit (temerrüde düşen) borçlunun alacaklısı sözleşmede öngörülen tarihten ya da ödeme süresinin sonunu takip eden günden itibaren, şart edilmemiş olsa bile faize hak kazanır.

3- Sözleşmede ödeme günü veya süresi belirtilmemişse veya belirtilen süre beşinci fıkraya aykırı ise, borçlu aşağıdaki sürelerin sonunda ihtara gerek kalmaksızın mütemerrit sayılır ve alacaklı faize hak kazanır:

a) Faturanın veya eş değer ödeme talebinin borçlu tarafından alınmasını takip eden otuz günlük sürenin sonunda.

b) Faturanın veya eş değer ödeme talebinin alınma tarihi belirsizse mal veya hizmetin teslim alınmasını takip eden otuz günlük sürenin sonunda.

c) Borçlu faturayı veya eş değer ödeme talebini mal veya hizmetin tesliminden önce almışsa, mal veya hizmetin teslim tarihini takip eden otuz günlük sürenin sonunda.

d) Kanunda veya sözleşmede, mal veya hizmetin kabul veya gözden geçirme usulünün öngörüldüğü hâllerde, borçlu, faturayı veya eş değer ödeme talebini, kabul veya gözden geçirmenin gerçekleştiği tarihte veya bu tarihten daha önce almışsa, bu tarihten sonraki otuz günlük sürenin sonunda; şu kadar ki, kabul veya gözden geçirme için sözleşmede öngörülen süre, mal veya hizmetin alınmasından itibaren otuz günü aşıyor ve bu durum alacaklının aleyhine ağır bir haksızlık oluşturuyorsa, kabul veya gözden geçirme süresi mal veya hizmetin alınmasından itibaren otuz gün olarak kabul edilir.

4- Sözleşmede öngörülen ödeme süresi, faturanın veya eş değer ödeme talebinin veya mal veya hizmetin alındığı veya mal veya hizmetin gözden geçirme ve kabul usulünün tamamlandığı tarihten itibaren en fazla altmış gün olabilir. Şu kadar ki, alacaklı aleyhine ağır bir haksız durum yaratmamak koşuluyla ve açıkça anlaşmak suretiyle taraflar daha uzun bir süre öngörebilirler. Ancak alacaklının küçük yahut orta ölçekli işletme (KOBİ) veya tarımsal ya da hayvansal üretici olduğu veya borçlunun büyük ölçekli işletme sıfatını taşıdığı hâllerde, ödeme süresi, altmış günü aşamaz.

5- Gecikme faizi ödenmeyeceğini veya ağır derecede haksız sayılabilecek kadar az faiz ödeneceğini, alacaklının geç ödeme dolayısıyla uğrayacağı zarardan borçlunun sorumlu olmayacağını veya sınırlı bir şekilde sorumlu tutulabileceğini öngören sözleşme hükümleri geçerizdir. Geçersizlik durumunda aşağıdaki altıncı (kanun maddesinde yedinci) fıkra uygulanır.

6- Bu madde hükümleri uyarınca alacaklıya yapılan geç ödemelere ilişkin temerrüt faiz oranının sözleşmede öngörülmediği veya ilgili hükümlerin geçersiz olduğu hâllerde uygulanacak faiz oranını ve alacağın tahsili masrafları için talep edilebilecek asgari giderim tutarını Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası her yıl ocak ayında ilan eder. Faiz oranı, 4/12/1984 tarihli ve 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'da öngörülen ticari işlere uygulanacak gecikme faizi oranından en az yüzde sekiz fazla olmalıdır.

7- Mal veya hizmet bedelinin taksitle ödenmesinin öngörüldüğü durumlarda, bu maddenin ödeme sürelerini düzenleyen hükümleri birinci taksit bakımından uygulanır. Her bir taksit tutarının ödenmeyen kısmı yedinci fıkrada öngörülen oranda gecikme faizine tabidir. Alacaklının küçük veya orta ölçekli işletme veya tarımsal veya hayvansal üretici olup borçlunun büyük ölçekli işletme olduğu hâllerde taksitle ödemeyi öngören sözleşme hükümleri geçersizdir.

Yasa maddesinin gerekçesinde de açıkça belirtildiği üzere anılan hüküm; üreticileri, KOBİ'leri ve fatura ya da eşdeğer ödeme talepleri karşılığı hizmet veren ticari işletmeler ile kişileri, şartları dayatma konumları güçlü ticari işletmeler, özellikle market, süper market, hiper market gibi alışveriş merkezleri karşısında korumaktadır. Pazarlık güçleri ile konumları aynı olmayan kişi ve işletmeler arasında sözleşme özgürlüğü ilkesinin geçerli olmayacağı modern hukukun kabul ettiği bir ilke olup, tüketicinin, sigortalının, işçinin, küçük pay sahibi ile yatırımcının ve rekabetin korunması alanlarında bu ilke geçerlidir. Üretici firmalar ile KOBİ'lerde söz konusu ilkenin kapsamındadır. Çoğunlukla finansal açıdan pek de güçlü olmayan üretici, KOBİ ve benzeri işletmelerin teslim ettikleri malların ve hizmetlerin bedellerini zamanında alarak ekonomik yapılarını güçlendirmelerine yardımcı olmak, Pazar ekonomisine hakim yeni bir yaklaşım olup, yukarıda belirtilen AT (AB) yönergesi de bu yaklaşımın somut örneğidir. Anılan Yönergede de belirtildiği gibi, bir çok büyük ve güçlü işletme geç ödemeyi bir finansman aracı olarak kullanmaktadır. Ancak bu araç marketlere, süper marketlere, hiper marketlere ve benzeri güçlü ticari işletmelere mal ve hizmet verenleri çok güç durumda bırakmakta, finansal durumlarını sarsmakta, hatta iflasa da sürüklemektedir. Anılan hüküm bu kötü uygulamanın önüne geçmek için öngörülmüştür.

Anılan yasa düzenlemesi Türkiye için ticarette yepyeni bir çığır açabilecek uygulama öngörmekle beraber, bu uygulamanın önüne önemli engeller çıkabileceği de büyük olasılık dâhilindedir. Umarız, yasa maddesi bu haliyle uygulama imkânı bulabilsin.

Akif AKARCA / Dr.Mehmet ŞAFAK / Verginin Gündemi